महाराष्ट्राच्या राजकारणात एक अभ्यासू, प्रशासनावर मजबूत पकड असलेला नेता म्हणून देवेंद्र फडणवीस यांनी आपला ठसा उमटवला आहे.
२०१४ पासून त्यांचा राजकीय प्रवास पाहिल्यास, त्यांनी सत्तेच्या खेळात, निवडणूक जिंकण्याच्या डावपेचात आणि विरोधकांना निष्प्रभ करण्यात मोठे यश मिळवले आहे. परंतु, जेव्हा आपण विकासात्मक, नैतिक आणि समाजकारणाचे मोजमाप करतो, तेव्हा एक गंभीर प्रश्न उभा राहतो: ‘राजकारण जिंकले, पण माणूसकी हरली’ हे कटू सत्य महाराष्ट्राच्या वर्तमान राजकारणाचे सार तर नाही?
नैतिक राजकारण आणि समाजकारणात अपयश
१. सत्तेसाठी मूल्यांशी तडजोड (Compromise with Values for Power)
फडणवीस यांच्या नेतृत्वाखालील भाजप आणि बाळासाहेब ठाकरे यांच्या नेतृत्वाखालील शिवसेना यांच्यात अनेक वर्षांपासून असलेली नैसर्गिक युती २०१९ मध्ये सत्तेसाठी तुटली.
यानंतर, त्यांनी पहाटेचा शपथविधी (२०१९), आणि त्यानंतर शिवसेना (२०२२) व राष्ट्रवादी काँग्रेस (२०२३) फोडण्याची जी रणनीती यशस्वी केली, ती केवळ राजकीय दृष्ट्या ‘हुशार’ मानली जाऊ शकते, नैतिक दृष्ट्या नाही.
विरोधी पक्षातील नेत्यांवर भ्रष्टाचाराचे आरोप करून त्यांना तुरुंगात टाकण्याची धमकी देणे आणि नंतर त्याच नेत्यांना पक्षात घेऊन त्यांना क्लीन चिट देणे, हे नैतिक राजकारणाचे पतन आहे.
यामुळे जनतेचा लोकशाही मूल्यांवरील विश्वास डळमळीत झाला आहे. हा ‘डावपेच’ राजकीय पटलावर जिंकला, पण राजकारणाच्या मूळ मूल्यांपुढे माणूसकी हरली.
२. व्यक्तीनिष्ठ राजकारणाचे वर्चस्व
फडणवीस यांच्या राजकारणाने ‘पक्ष’ आणि ‘विचारधारा’ यापेक्षा ‘सत्ता’ आणि ‘व्यक्ती’ यांना महत्त्व दिले.
‘मी पुन्हा येईन’ चा नारा असो किंवा, कमी आमदार असतानाही उपमुख्यमंत्री पद स्वीकारून पडद्यामागून सरकारचे नियंत्रण करणे असो— यातून ‘सत्ता आणि नियंत्रण’ मिळवण्याची त्यांची तीव्र इच्छा दिसते. या धोरणामुळे संस्थेचे पावित्र्य (Institutional Sanctity) कमी झाले आणि व्यक्तीपूजा (Personality Cult) वाढली.
विकासात्मक कामांत आणि ‘व्यवसायाच्या स्थलांतरात’ फोल :
फडणवीस यांच्या काळात अनेक चांगले विकास प्रकल्प सुरू झाले असले तरी, महाराष्ट्राच्या विकासाच्या ‘प्रगतीची गती’ आणि ‘व्यवसायाचे स्थलांतर’ या दोन प्रमुख मुद्द्यांवर टीका होते.
१. विकासकामांची गती आणि गुणवत्ता
२०१४-२०१९ काळात जलयुक्त शिवार सारख्या योजनांचा गाजावाजा झाला, पण काही ठिकाणी त्याची अंमलबजावणी निकृष्ट दर्जाची झाली. समृद्धी महामार्ग (Samruddhi Mahamarg) हा महत्त्वाकांक्षी प्रकल्प वेगाने पूर्ण होत असला तरी, अनेक छोटी आणि मध्यम विकासकामे (Small and Medium Developmental Works) निधीअभावी किंवा राजकीय अस्थिरतेमुळे मंदावली.
त्यांचे संपूर्ण लक्ष ‘सत्ता टिकवणे’ आणि ‘विरोधी पक्षाला कमकुवत करणे’ यावर केंद्रित झाल्यामुळे, प्रशासनाची ऊर्जाही त्याच दिशेने खर्च झाली. परिणामी, सामान्य माणसाचे जीवनमान सुधारणे, शिक्षण आणि आरोग्य सेवांमध्ये मूलभूत बदल घडवून आणणे, या गोष्टी मागे पडल्या.
२. महाराष्ट्रातील व्यवसाय इतर राज्यात जाऊ देणे
गेल्या काही वर्षांत महाराष्ट्रातून मोठे आणि महत्त्वाचे व्यवसाय प्रकल्प (उदा. वेदांता-फॉक्सकॉन (Vedanta-Foxconn), टाटा एअरबस (Tata Airbus)) दुसऱ्या राज्यांमध्ये गेले. फडणवीस हे राज्याच्या आर्थिक धोरणांचे प्रमुख शिल्पकार असतानाही, या प्रकल्पांना महाराष्ट्रात थांबवण्यात ते विफल ठरले.
या स्थलांतरामुळे महाराष्ट्राच्या तरुणांच्या नोकऱ्यांचे (Jobs) मोठे नुकसान झाले, ज्यामुळे राज्याच्या औद्योगिक विकासावर (Industrial Development) मोठा प्रश्नचिन्ह उभा राहिला. हा केवळ आर्थिक फटका नाही, तर महाराष्ट्राच्या अस्मितेला लागलेला धक्का आहे.
‘डावपेचांनी’ राजकीय स्थान मजबूत केले, पण सामाजिक आधार नाही…
राजकारणात तात्पुरता विजय मिळवण्यासाठी डावपेच आवश्यक असतात, पण दूरगामी आणि टिकाऊ यश मिळवण्यासाठी नैतिकता, विश्वासार्हता आणि समाजाप्रती बांधिलकी गरजेची असते.
देवेंद्र फडणवीस यांनी ‘राजकारण’ म्हणून पाहिल्यास भाजपचे स्थान महाराष्ट्रात मजबूत केले, विरोधी पक्षांना विभागले आणि सत्तेची समीकरणे आपल्या बाजूने फिरवली. हा त्यांचा ‘राजकीय विजय’ आहे.
परंतु, त्यांनी हे यश मिळवताना जे ‘अनैतिक’ मार्ग अवलंबले (जसे की पक्षांतर घडवून आणणे आणि तत्त्वहीन युती करणे), त्यामुळे राजकीय शुद्धता (Political Integrity) हरवली.
जेव्हा सत्ताधारी नेते केवळ ‘सत्ता टिकवण्यासाठी’ राजकारण करतात, तेव्हा त्यांचे लक्ष नैतिकता आणि समाजकारण यावरून हटते आणि त्याचा थेट परिणाम राज्याच्या विकासकामांवर होतो.
फडणवीस यांच्या राजकारणाने हेच दाखवून दिले आहे,
राजकारण जिंकले सत्ता मिळाली, पक्ष फोडले, पण माणूसकी हरली नैतिक मूल्ये गमावली, विकासाच्या संधी गमावल्या आणि लोकांचा विश्वास गमावला.
महाराष्ट्राला आता केवळ राजकीय डावपेच जिंकणाऱ्या नेत्याची नव्हे, तर नैतिकता, विकास आणि सामान्य माणसाच्या हिताला सर्वोच्च प्राधान्य देणाऱ्या नेतृत्वाची गरज.
प्रवीण पप्पू शिंदे
राज्य उपाध्यक्ष. राज्य मराठी पत्रकार परिषद महाराष्ट्र प्रदेश
